تاریخچهٔ کوتاه و جایگاه

اینتل تا قبل از معرفی Iris Xe عمدتاً به گرافیک‌های یکپارچهٔ نسل‌های UHD و Iris Plus بسنده می‌کرد که برای کارهای روزمره مناسب بودند ولی در بخش گیمینگ و رندر سه‌بعدی فاصلهٔ زیادی با GPUهای مجزا داشتند.
در سال ۲۰۲۰ و هم‌زمان با عرضهٔ پردازنده‌های نسل یازدهم Tiger Lake، اینتل برند Iris Xe را معرفی کرد که بر پایهٔ معماری جدید Xe-LP طراحی شده بود. هدف اینتل از این تغییر، نه‌تنها ارتقای چشمگیر عملکرد نسبت به نسل قبل، بلکه ورود جدی‌تر به دنیای GPUهای مجزا بود.

به‌موازات معرفی نسخهٔ مجتمع (iGPU)، اینتل نسخهٔ Iris Xe Max را هم به‌عنوان GPU مجزا برای لپ‌تاپ‌ها عرضه کرد و نسخهٔ دسکتاپ محدود با نام DG1 نیز فقط برای OEMها ارائه شد.

معماری کلی — Xe و Xe-LP

معماری Xe، نسل دوازدهم گرافیک‌های اینتل، در چند شاخه معرفی شد (Xe-LP برای کم‌مصرف، Xe-HP برای مراکز داده، Xe-HPC برای ابرکامپیوترها، و Xe-HPG برای گیمینگ مجزا).
Iris Xe در شاخهٔ Xe-LP قرار دارد که کم‌مصرف‌ترین نسخه است و برای لپ‌تاپ‌ها و سیستم‌های سبک طراحی شده.

ویژگی‌های کلیدی Xe-LP:

  • فرآیند ساخت: 10nm SuperFin (در نسل ۱۱) که بهره‌وری انرژی بهتری دارد.
  • واحدهای اجرایی (EUs): تا 96 EU در قوی‌ترین نسخه. هر EU شامل 8 واحد ALU است، که مجموعاً تا 768 ALU در نسخهٔ 96 EU ایجاد می‌کند.
  • پشتیبانی API مدرن: DirectX 12.1، OpenGL 4.6، Vulkan 1.2 و OpenCL 3.0.
  • قابلیت‌های رندر: پشتیبانی از Variable Rate Shading (VRS)، Sampler Feedback و Adaptive Sync.
  • واحدهای رسانه‌ای (Media Engine): شتاب‌دهی سخت‌افزاری برای H.264، H.265/HEVC و AV1 (رمزگشایی سخت‌افزاری AV1 ویژگی مهم برای پخش ویدیو 4K/8K در سرویس‌های استریم است).

انواع و سری‌ها — دسته‌بندی


A — Iris Xe (iGPU — مجتمع در پردازنده‌ها)

این نسخه داخل پردازنده‌های نسل ۱۱ به بعد (Tiger Lake، Alder Lake-U، Raptor Lake-U و گاهی P-series) قرار دارد.

  • EU و تفاوت‌ها:
    • 96 EU → معمولاً در Core i7های سری G7
    • 80 EU → در Core i5های سری G7
    • 48 EU یا کمتر → در مدل‌های اقتصادی‌تر مثل Pentium Gold یا Core i3
  • حافظه: از حافظهٔ سیستم (DDR4 یا LPDDR4x/LPDDR5) استفاده می‌کند، بنابراین پهنای‌باند RAM تأثیر مستقیم بر عملکرد دارد.
  • توان مصرفی: وابسته به CPU، معمولاً بین 15 تا 28 وات (در لپ‌تاپ‌های سبک).

کاربردها:

  • کارهای روزمره و اداری با سرعت عالی
  • ویرایش تصویر و ویدیو در نرم‌افزارهایی مثل Photoshop و Premiere Pro (با پروژه‌های سبک)
  • اجرای بازی‌های eSports و سبک (CS:GO، DOTA 2، League of Legends) با نرخ فریم روان در رزولوشن 1080p و تنظیمات متوسط

B — Intel Iris Xe Max (GPU مجزا برای لپ‌تاپ‌ها)

اولین GPU مجزای اینتل برای لپ‌تاپ‌های نازک، با همان معماری 96 EU اما همراه با حافظهٔ گرافیکی اختصاصی.

مشخصات فنی:

  • 96 EU + 768 ALU
  • 4GB LPDDR4x حافظهٔ گرافیکی با پهنای‌باند حدود 68 GB/s
  • رابط PCIe 4.0 x4 (پهنای باند محدود نسبت به کارت‌های گیمینگ حرفه‌ای)
  • توان حرارتی حدود 25 وات
  • قابلیت Intel Deep Link که اجازه می‌دهد GPU مجتمع و مجزا هم‌زمان روی برخی وظایف کار کنند (مثلاً در رندر یا رمزگذاری ویدیو)

کاربردها:

  • ویرایش و رندر ویدیو سریع‌تر نسبت به iGPU
  • اجرای برخی بازی‌ها با فریم بهتر
  • افزایش عملکرد در پردازش‌های AI سبک

C — DG1 / Iris Xe دسکتاپ

  • نسخهٔ دسکتاپ این معماری که بیشتر برای سیستم‌های OEM عرضه شد.
  • هدف اصلی: جایگزین کم‌مصرف برای گرافیک مجزا در سیستم‌های اداری/تجاری
  • عملکرد مشابه یا کمی بالاتر از Iris Xe Max لپ‌تاپ، اما محدودیت درایور و پشتیبانی بازی‌ها باعث شد محبوبیت زیادی بین کاربران حرفه‌ای پیدا نکند.

ویژگی‌های فنی مهم (جمع‌بندی)

  1. واحدهای اجرایی: تا 96 EU (معادل 768 ALU)
  2. فرکانس کاری: تا حدود 1.35 گیگاهرتز در نسخه‌های موبایل
  3. پشتیبانی نمایشگر: خروجی هم‌زمان تا 4 نمایشگر، پشتیبانی از DisplayPort 1.4a، HDMI 2.0b
  4. کدک‌ها: پشتیبانی کامل از H.264، H.265، VP9 و AV1 (Decode)
  5. رزولوشن‌های پشتیبانی‌شده: تا 8K@60Hz یا 4K@120Hz (بسته به رابط)

عملکرد واقعی

  • بازی‌ها: در عناوین eSports و سبک، 60+ فریم در 1080p با تنظیمات متوسط امکان‌پذیر است. بازی‌های AAA سنگین معمولاً در 720p یا تنظیمات بسیار پایین قابل‌اجرا هستند.
  • رندر و تولید محتوا: در نرم‌افزارهایی مثل Premiere Pro، فعال‌کردن شتاب GPU باعث کاهش زمان خروجی می‌شود، به‌ویژه در کدک‌های HEVC و H.264.
  • مقایسه: نسخهٔ 96 EU عملکردی حدود 2 تا 3 برابر بهتر از Intel UHD 620 قدیمی دارد و در برخی موارد به GTX 1050 Max-Q نزدیک می‌شود.

درایور و پشتیبانی نرم‌افزاری

  • در ویندوز، با Intel Graphics Command Center مدیریت می‌شود که امکان به‌روزرسانی درایور و بهینه‌سازی بازی‌ها را فراهم می‌کند.
  • در لینوکس، پشتیبانی از طریق درایور i915 و Mesa انجام می‌شود.
  • به‌روزرسانی‌های منظم درایور باعث شده پشتیبانی از بازی‌ها و نرم‌افزارهای جدیدتر بهتر شود.

برتری‌ها و محدودیت‌ها

مزایا:

  • مصرف انرژی پایین و گرمای کمتر نسبت به کارت‌های گرافیک مجزا
  • پشتیبانی از کدک AV1 و استانداردهای ویدئویی جدید
  • پیشرفت بزرگ نسبت به نسل‌های قبلی iGPUهای اینتل
  • قابلیت استفاده هم در لپ‌تاپ‌های اقتصادی و هم مدل‌های پریمیوم

محدودیت‌ها:

  • پهنای‌باند محدود حافظه در نسخهٔ مجتمع
  • عملکرد گیمینگ پایین‌تر از کارت‌های میان‌رده NVIDIA و AMD
  • نسخه‌های دسکتاپ (DG1) محدودیت درایور و بازار فروش داشتند

انتخاب مناسب

  • کاربر عمومی / اداری: iGPU Iris Xe (80 یا 96 EU) کافی است.
  • کاربر تولید محتوا سبک: Iris Xe Max یا نسخهٔ 96 EU با RAM سریع‌تر پیشنهاد می‌شود.
  • گیمر سبک: iGPU 96 EU با تنظیمات متوسط در 1080p یا نسخهٔ مجزا (Xe Max) بهتر عمل می‌کند.


جمع‌بندی

Intel Iris Xe ترکیبی هوشمندانه از کارایی، بهره‌وری انرژی و قابلیت‌های مدرن است که آن را به انتخابی عالی برای لپ‌تاپ‌ها و سیستم‌های سبک تبدیل می‌کند. چه کاربر روزمره باشید، چه سازنده محتوای سبک یا گیمر eSports، این گرافیک می‌تواند تجربه‌ای روان، بی‌دردسر و کارآمد برایتان رقم بزند.